Khác với các thể loại văn học khác, văn học dân gian với sự dân dã, chất phác đã trở thành món ăn tinh thần của đông đảo quần chúng. Hãy cùng sfrv.org đi tìm hiểu văn học dân gian là gì và các thông tin liên quan qua nội dung bài viết sau đây.
Contents
I. Văn học dân gian là gì?
Văn học dân gian là thể loại văn học được người xưa hình thành trong cuộc sống và lao động, là tập hợp những câu chuyện được hình thành trên cơ sở lấy cảm hứng từ các sự kiện, hiện tượng xuất hiện trong đời sống. Khác với văn học viết sử dụng giấy và chữ để truyền bá, văn học dân gian Việt Nam được truyền từ đời này sang đời khác chủ yếu qua truyện ngắn hoặc truyện kể đời thường.
Khi đời sống vật chất dần ổn định, con người bắt đầu hướng đến những giá trị khác nhau trong cuộc sống. Họ bắt đầu có nhu cầu khám phá thế giới nội tâm nhiều hơn, từ đó các thể loại văn học dân gian khác nhau ra đời để đáp ứng cho nhu cầu đó của con người. Có thể kể đến các nhu cầu chính yếu như nhu cầu giáo dục, nhu cầu châm biếm giải trí, nhu cầu khẳng định cái tôi hoặc nhu cầu lưu truyền lịch sử.
II. Đặc trưng của văn học dân gian Việt Nam
1. Tính truyền miệng
Truyền miệng là phương thức sáng tác cũng như lưu truyền của văn học dân gian. Từ xa xưa khi dân tộc chưa có chữ viết việc truyền tai nhau những câu chuyện, những bài hát, câu đối,…đã trở thành liều thuốc giúp xua tan mệt nhọc, bộn bề trong công việc. Khi có chữ viết ra đời văn học viết ngày càng nhiều hơn nhưng việc mang những ngôn từ truyền miệng đặc trưng và cách truyền cảm xúc riêng biệt của văn học dân gian vẫn khó có thể thay đổi.
2. Tính tập thể
Văn học dân gian là sáng tác của nhân dân nhưng không phải ai cũng là tác giả của thể loại văn học này. Bắt đầu từ một người sau đó câu chuyện được truyền đi từ người này đến người khác sau đó dần hoàn thiện về nội dung cũng như nghệ thuật. Đó là phương thức sáng tác mang tính tập thể của văn học dân gian.
3. Về thể loại
Văn học dân gian bao gồm nhiều thể loại và mỗi loại mang một nét đẹp riêng trong văn hóa cũng như cách mà thể loại đó truyền đạt cho mỗi người chúng ta. Một số thể loại văn học dân gian có thể kể đến như truyền thuyết, truyện cổ tích, thần thoại, sử thi, truyện ngụ ngôn, truyện cười, ca dao, tục ngữ, câu đố, vè, chèo. Tất cả làm cho văn học dân gian trở nên đa dạng và tạo nên sự phong phú thêm cho nền văn học của quốc gia.
III. Các giá trị của văn học dân gian Việt Nam
1. Văn học dân gian là kho tàng làm phong phú tri thức đời sống của nhân dân
Tri thức văn học dân gian bao trùm mọi lĩnh vực của đời sống: tự nhiên, xã hội và con người. Tri thức dân gian phần lớn là kinh nghiệm lâu đời được nhân dân đúc kết từ thực tế, thường được thể hiện bằng ngôn ngữ nghệ thuật nên hấp dẫn người nghe, người đọc, đặc biệt dễ tiếp thu, dễ phổ biến, có sức sống lâu bền.
Tri thức dân gian thể hiện trình độ và tư tưởng của con người. Vì vậy, văn học dân gian còn là tấm gương phản ánh các vấn đề lịch sử, xã hội dưới góc độ của tập thể nhân dân. Trên khắp dải đất hình chữ S, 54 dân tộc anh em cùng chung sống, mỗi dân tộc đều có kho tàng văn hóa dân gian riêng, qua đó bổ sung, làm phong phú thêm vốn tri thức của cả nước.
2. Văn học dân gian có giá trị giáo dục sâu rộng về đạo đức con người
Trước hết, văn học dân gian dạy con người sống nhân hậu, lạc quan. Đó là tình yêu thương giữa con người với nhau, là tinh thần đấu tranh bảo vệ và giải phóng con người khỏi bất công, là niềm tin bất diệt công lý sẽ chiến thắng, là cái chân-thiện-mỹ hướng con người đến những giá trị sống. Hơn nữa, văn học dân gian còn góp phần hình thành, bồi dưỡng những phẩm chất tốt đẹp: tình yêu quê hương đất nước, lòng yêu nước, những phẩm chất nhân văn tốt đẹp.
3. Văn học dân gian có giá trị thẩm mỹ to lớn và có những đóng góp quan trọng trong việc tạo nên nét riêng của văn học dân tộc
Văn học dân gian đã được thời gian và không gian chắt lọc, mài dũa và khi đến với chúng ta, nó trở thành một viên ngọc sáng. Nhiều tác phẩm đã trở thành tấm gương nghệ thuật cho chúng ta học hỏi. Dân gian nói rằng “từ đứa trẻ đầu xanh đến cụ già tóc bạc đều truyền tụng và yêu dấu”. Những bản tình ca của quá khứ sẽ trở thành bất hủ và làm say lòng thế hệ mai sau.
IV. Các thể loại văn học dân gian Việt Nam
Thần thoại: Tác phẩm tự sự dân gian thường kể về các vị thần, nhằm giải thích các hiện tượng tự nhiên, thể hiện khát vọng chinh phục tự nhiên và phản ánh quá trình sáng tạo văn hóa của con người thời cổ đại.
Truyền thuyết: Tác phẩm tự sự dân gian kể về sự kiện và nhân vật lịch sử (hoặc có liên quan đến lịch sử) phần lớn theo xu hướng lý tưởng hóa, qua đó thể hiện sự ngưỡng mộ và tôn vinh của nhân dân đối với những người có công với đất nước, dân tộc hoặc cộng đồng cư dân của một vùng. Bên cạnh đó cũng có những truyền thuyết vừa đề cao, vừa phê phán nhân vật lịch sử.
Sử thi: Tác phẩm tự sự dân gian có quy mô lớn, sử dụng ngôn ngữ có vần, nhịp, xây dựng những hình thức nghệ thuật hoành tráng, hào hùng để kể về một hoặc nhiều biến cố lớn diễn ra trong đời sống cộng đồng của cư dân thời cổ đại.
Truyện cổ tích: Tác phẩm tự sự dân gian mà cốt truyện và hình tượng được hư cấu có chủ định, kể về số phận con người bình thường trong xã hội, thể hiện tinh thần nhân đạo và lạc quan của nhân dân lao động.
Truyện ngụ ngôn: Tác phẩm tự sự dân gian, có kết cấu chặt chẽ, thông qua các ẩn dụ (phần lớn là hình tượng loài vật) để kể về những sự việc liên quan đến con người, từ đó nêu lên triết lí nhân sinh hoặc những bài học kinh nghiệm về cuộc sống.
Truyện cười: Tác phẩm tự sự dân gian ngắn, có kết cấu chặt chẽ, kết thúc bất ngờ, kể về những sự việc xấu, trái tự nhiên trong cuộc sống, có tác dụng gây cười, nhằm mục đích giải trí, phê phán.
V. Kết luận
Như vậy bài viết trên chuyên mục văn học đã giúp bạn đọc nắm được khái niệm văn học dân gian là gì cùng các đặc trưng cơ bản của loại văn học này. Hy vọng bài viết đã mang đến những thông tin hữu ích.
